Một lần nữa bàn về sự thống trị của đồng đô la và Stablecoin: Sự thống trị của đồng đô la không bị đánh bại, mà là bị bỏ qua.

Tác giả: Wang Yang, giáo sư toán học nổi tiếng, phó hiệu trưởng Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông (2020-2025), cố vấn khoa học chính của Hiệp hội Web3 Hồng Kông

Đô la Mỹ không bị đánh bại, mà bị bỏ qua. Không bị thay thế bởi một quyền lực thống trị khác, mà là quá trình phi quyền lực hóa. Không sụp đổ trong một khoảnh khắc kịch tính nào đó, mà lặng lẽ sụp đổ trong hàng triệu giao dịch P2P.

Lần trước, chúng ta đã thảo luận về cách mà stablecoin có thể trở thành con dao hai lưỡi đối với sự thống trị của đô la Mỹ. Hôm nay, hãy cùng phân tích kỹ lưỡng cơ chế vận hành của sự thống trị đô la qua kênh chính CHIPS, cũng như lý do tại sao stablecoin có thể vượt qua kênh này, làm suy yếu sự thống trị của đô la.

01 Kênh quyền lực đồng đô la

Hãy bắt đầu với một ví dụ đơn giản. Giả sử một công ty Thái Lan muốn thanh toán 1 tỷ peso Argentina (khoảng hơn 800.000 USD) cho một công ty Argentina. Về lý thuyết, giao dịch này không liên quan gì đến Mỹ - công ty Thái Lan, công ty Argentina, hai loại tiền tệ, Mỹ ở đâu?

Nhưng thực tế thì tàn khốc.

Đầu tiên là bẫy tỷ giá. Thị trường tỷ giá trực tiếp giữa Baht Thái Lan và Peso Argentina gần như không tồn tại. Ngay cả khi có, chênh lệch mua bán có thể lên đến 15%. Vì vậy, công ty Thái Lan này buộc phải chọn con đường "rẻ hơn": trước tiên đổi Baht thành Đô la Mỹ, sau đó đổi Đô la thành Peso. Để tiết kiệm tiền và thuận tiện, họ đã bước vào "con đường" SWIFT và CHIPS.

SWIFT là mạng lưới truyền thông tài chính giữa các ngân hàng toàn cầu, cung cấp dịch vụ truyền tải thông tin an toàn và tiêu chuẩn hóa cho các giao dịch thanh toán xuyên biên giới. Nó xác định các tổ chức tài chính thông qua mã độc quyền, đảm bảo việc chuyển tiền xuyên biên giới, thư tín dụng và các giao dịch khác được định tuyến chính xác; bao phủ hơn 200 quốc gia / khu vực, kết nối hơn 11.000 tổ chức tài chính.

Nhưng SWIFT chỉ là một hệ thống truyền thông - "WhatsApp giữa các ngân hàng". Ngân hàng Thái Lan gửi một tin nhắn SWIFT đến ngân hàng Argentina: "Xin hãy chuyển 1 tỷ peso vào tài khoản nào đó." Nhưng tin nhắn không phải là tiền. Dòng tiền thực sự ở đâu?

Điều này dẫn đến một trụ cột cốt lõi khác của quyền lực đô la: CHIPS (Hệ thống Thanh toán Liên ngân hàng của Clearing House, Hệ thống Thanh toán Liên ngân hàng của New York). CHIPS đảm nhận hơn 95% các giao dịch thanh toán và thanh toán ngoại hối bằng đô la giữa các ngân hàng trên toàn cầu. Hầu như tất cả các giao dịch đô la quốc tế - cho dù từ Thái Lan đến Argentina hay từ Đức đến Nhật Bản - cuối cùng đều phải được thanh toán qua CHIPS.

Tại sao? Ở đây cần hiểu một khái niệm quan trọng: cái gọi là "đô la nước ngoài" chỉ là giấy nợ. Tài khoản đô la của một ngân hàng Đức thực chất là tài khoản của chi nhánh ngân hàng đó tại New York tại một ngân hàng thành viên CHIPS ở Mỹ. Khi một doanh nghiệp Đức chuyển tiền đô la cho một doanh nghiệp Nhật Bản, việc thanh toán thực tế phải diễn ra tại New York.

Đây giống như một sòng bạc toàn cầu: Các ngân hàng trên khắp thế giới đang phát hành và giao dịch chip đô la, nhưng những chip này cuối cùng phải trở về New York, nơi duy nhất có thể đổi giá trị để trở thành tiền mặt. Bất kể bạn thắng chip ở Las Vegas, Monaco hay Macau, cuối cùng bạn cũng phải đến cùng một quầy thu ngân. Và CHIPS, chính là quầy thu ngân duy nhất của sòng bạc đô la toàn cầu này.

02 CHIPS: Kẻ sát thủ im lặng

Nếu nói SWIFT là tiếng nói của sự thống trị đô la Mỹ, thì CHIPS chính là trái tim của nó. Nhưng điều kỳ lạ là, gần như không ai nói về CHIPS.

Tại sao CHIPS lại chết chóc hơn SWIFT? Lệnh cấm SWIFT có nghĩa là "bạn không thể sử dụng mạng lưới thông tin của chúng tôi", bạn vẫn có thể dùng điện thoại, email hoặc ngân hàng khác. Nhưng lệnh cấm CHIPS có nghĩa là "đô la của bạn đã bị đóng băng", không có cách nào để đối phó. Đó là sự khác biệt giữa việc cắt đứt đường dây điện thoại và đóng băng tài khoản ngân hàng.

Hiệu quả của CHIPS thật đáng kinh ngạc, xử lý 1,8 triệu tỷ USD giao dịch mỗi ngày. Thông qua việc thanh toán bù trừ đa phương tinh vi, hiệu quả thanh khoản của CHIPS trung bình là 25:1, tức là mỗi 1 USD vốn đầu tư có thể hỗ trợ giá trị thanh toán 25 USD (dữ liệu từ trang web chính thức của CHIPS). 41 hội viên trực tiếp của CHIPS kiểm soát 95% lưu thông USD quốc tế toàn cầu. Chỉ cần một lệnh từ Bộ Tài chính Hoa Kỳ, bất kỳ thực thể nào cũng có thể bị loại trừ.

Điều đáng sợ hơn là sự vũ khí hóa âm thầm của CHIPS. Năm 2018, các giám đốc điều hành của ngân hàng nhà nước Thổ Nhĩ Kỳ Halkbank đã bị bắt ở Mỹ. CHIPS không chính thức trừng phạt ngân hàng này, nhưng các giao dịch thanh toán bằng đô la Mỹ của họ bắt đầu "gặp sự cố kỹ thuật". Thời gian thanh toán kéo dài từ 1 ngày lên 2-3 tuần, nhiều doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ buộc phải từ bỏ giao dịch bằng đô la. Không có tiêu đề gây chú ý, không có tuyên bố chính thức, chỉ có sự nghẹt thở tài chính chậm rãi.

"Nếu loại bỏ các tổ chức tài chính của chúng ta (như Ngân hàng Trung Quốc) khỏi CHIPS, thì tương đương với việc giải phóng một 'vũ khí hạt nhân tài chính' đối với Trung Quốc, dễ dàng gây ra rủi ro tài chính hệ thống lớn cho chúng ta, trong khi tổn thất của Mỹ tương đối nhỏ. Hành động này đối với Mỹ là đơn giản và linh hoạt, dễ trở thành công cụ chính sách ưu tiên của Mỹ khi cuộc đấu tranh gia tăng." (Hoàng Kỳ Phàm "Chiến lược và Đường lối")

03 Stablecoin: Đường đi thuận lợi để tránh sự thống trị

Trong hệ thống tiền tệ truyền thống, mặc dù mọi người đã nhìn thấu trò chơi của Mỹ, nhưng số người có thể thách thức thì rất ít. Trung Quốc cố gắng vượt qua sự thống trị của đô la, đã giới thiệu CIPS - một sản phẩm thay thế kết hợp SWIFT, CHIPS và Fedwire. CIPS tích hợp chức năng truyền thông, thanh toán và giải quyết, hoạt động 23 giờ mỗi ngày, hỗ trợ giao dịch giữa các loại tiền tệ gốc và còn dành sẵn giao diện cho đồng nhân dân tệ kỹ thuật số, về mặt kỹ thuật thực sự tiên tiến.

Nhưng CIPS vẫn khó giải quyết hai vấn đề lớn cho đến nay:

Trước tiên là khó khăn về thanh khoản: thị trường giao dịch hàng ngày đồng USD / EUR là 6 nghìn tỷ USD, với mức chênh lệch 0,01%; trong khi thị trường giao dịch hàng ngày đồng RMB / EUR không vượt quá 50 tỷ USD, với mức chênh lệch 0,5%; còn đối với thị trường RMB / RUB, mức chênh lệch có thể vượt quá 1% thậm chí hơn 2%. Thị trường không có độ sâu thì không có hiệu quả, không có hiệu quả thì không có sức hấp dẫn.

Tiếp theo là vấn đề định giá tỷ giá hối đoái: Một số giao dịch có định giá tỷ giá hối đoái mạnh mẽ từ chính quyền, có sự sai lệch so với tỷ giá thị trường, và vẫn chưa hình thành cơ chế định giá tỷ giá hối đoái trưởng thành.

Tuy nhiên, khi hai quốc gia Trung Mỹ đang giằng co để kiểm soát các kênh tài chính, thì thế giới tiền điện tử đang xây dựng những thiết bị bay bên ngoài các con đường truyền thống.

Stablecoin đã hoàn toàn vượt qua CHIPS. Con đường truyền thống cần phải qua nhiều trung gian, trong khi stablecoin chỉ cần ví đến ví. Không thể theo dõi giao dịch, đóng băng quỹ, thực hiện các lệnh trừng phạt thông qua CHIPS. Cột trụ của sự bá quyền đô la này hoàn toàn không có sức hỗ trợ trong hệ thống stablecoin.

Stablecoin đã thực hiện thanh toán thực sự 7*24, trong khi CHIPS chỉ hoạt động 18.5 giờ vào các ngày làm việc. Quan trọng hơn, stablecoin đã tạo ra thanh khoản phi tập trung. Tại Lagos, bạn không thể tìm thấy thị trường giao dịch Naira / Baht, nhưng bạn có thể tìm thấy thị trường P2P USDT / Naira. Độ sâu thị trường không còn được tạo ra bởi ngân hàng trung ương, mà được hình thành tự phát bởi nhu cầu.

Nhưng những người chỉ trích luôn chỉ ra điểm nghẽn chính của stablecoin: cuối cùng bạn vẫn cần phải chuyển đổi trở lại tiền pháp định. Dù USDT có lưu thông tự do trên chuỗi, nhưng đến thế giới thực, bạn vẫn phải thông qua hệ thống ngân hàng để mua bánh mì. Tuy nhiên, tình hình này sắp được thay đổi hoàn toàn.

04 Trong tên của tiền pháp định, tạm biệt tiền pháp định

Mỹ có thể tự mình bóp cò để kết thúc sự bá quyền của đồng đô la.

Các dự luật GENIUS và các quy định liên quan của Mỹ đang mở đường cho sự chính thống hóa của stablecoin. Khi quy định rõ ràng, các ông lớn doanh nghiệp Mỹ đã sẵn sàng: Amazon chuẩn bị ra mắt Amazon USD, Walmart có kế hoạch phát hành Walmart Dollar, Apple có thể ra mắt iUSD. Đây không phải là những thử nghiệm nhỏ lẻ, mà là một cơn sóng lớn sắp thay đổi quy tắc cuộc chơi.

Hãy tưởng tượng một ngày vào năm 2027: buổi sáng mua Starbucks bằng iUSD, buổi trưa mua sắm bằng Amazon USD, buổi chiều nhận lương bằng stablecoin doanh nghiệp, buổi tối thanh toán đăng ký bằng stablecoin, cuối tháng thanh toán tiền thuê nhà bằng USDC. Toàn bộ quá trình không cần phải chạm vào ngân hàng truyền thống. Đây không còn là vấn đề "đoạn đường cuối cùng" nữa, mà là toàn bộ hành trình đều không cần đến tiền pháp định.

Khi Walmart chấp nhận thanh toán bằng stablecoin và cung cấp giảm giá, các đối thủ cạnh tranh sẽ bị buộc phải theo kịp. Công nhân Mexico có thể nhận lương bằng Walmart Dollar, gửi ngay lập tức cho gia đình, và gia đình có thể tiêu dùng trực tiếp hoặc đổi sang peso. Toàn bộ quá trình không có sự can thiệp của ngân hàng, không có sự thanh toán qua CHIPS.

Sự tàn phá hơn nữa đến từ thanh toán giữa các doanh nghiệp. Khi Tesla có thể thanh toán cho nhà cung cấp bằng stablecoin, và nhà cung cấp có thể mua nguyên liệu bằng stablecoin, toàn bộ chuỗi cung ứng có thể hoạt động dựa trên stablecoin, một vũ trụ tài chính song song với hệ thống ngân hàng truyền thống sẽ được ra đời.

Đây không phải là tiểu thuyết khoa học viễn tưởng. Ở Argentina ngày nay, nhiều freelancer đã hoàn toàn sống trong nền kinh tế stablecoin. Ngân hàng, có vẻ như là một thứ thuộc về thế giới khác.

05 Nghịch lý của sự thống trị đô la

Mỹ hiện đang đối mặt với một tình huống không có lời giải. Nếu đàn áp stablecoin, sự đổi mới sẽ chảy ra ngoài, các quốc gia khác thậm chí là stablecoin phi tập trung sẽ tận dụng cơ hội. Nếu chấp nhận stablecoin, CHIPS sẽ dần dần bị gạt sang một bên, khả năng giám sát tài chính sẽ giảm, vũ khí trừng phạt sẽ mất hiệu lực. Nếu cố gắng kiểm soát stablecoin, các dự án phi tập trung sẽ chuyển vào ngầm, các quốc gia khác tung ra sản phẩm cạnh tranh, ngược lại sẽ thúc đẩy quá trình phi đô la hóa.

Điều này giống như tình thế khó khăn của Đế quốc Anh vào cuối thế kỷ 19: lựa chọn mở cửa mang lại thịnh vượng cho London, nhưng cũng gieo hạt giống cho sự kết thúc của quyền lực đồng bảng.

Năm năm tới sẽ là bước ngoặt trong lịch sử tài chính. Nếu khối lượng giao dịch hàng ngày của stablecoin vượt quá một nghìn tỷ đô la, nếu các công ty trong danh sách Fortune 500 chấp nhận thanh toán bằng stablecoin một cách phổ biến, nếu nhiều quốc gia đưa stablecoin vào dự trữ, thì hệ thống tài chính truyền thống sẽ phải đối mặt với sự suy giảm không thể đảo ngược.

Mạng lưới tài chính có độ phụ thuộc theo đường đi mạnh mẽ. Một khi hệ sinh thái stablecoin đạt đến quy mô tới hạn, số lượng người sử dụng càng nhiều thì tính thanh khoản càng tốt, tính thanh khoản càng tốt thì chi phí càng thấp, chi phí càng thấp thì sức hấp dẫn càng lớn, sức hấp dẫn càng lớn thì số lượng người sử dụng càng nhiều. Đây là một chu trình phản hồi tích cực, trong khi CHIPS sẽ rơi vào vòng xoáy cái chết ngược.

06 Sự nảy nở của hệ thống phi bá quyền

Chúng ta đang chứng kiến không chỉ là sự thay đổi của phương thức thanh toán, mà còn là sự tái cấu trúc căn bản của quyền lực tài chính. Từ không gian địa lý đến không gian mạng, từ cần có giấy phép đến không cần giấy phép, từ không minh bạch đến minh bạch, từ độc quyền đơn cực đến mạng lưới phi tập trung.

Tòa nhà CHIPS vẫn đứng vững ở New York, mỗi ngày xử lý hàng trăm tỷ đô la. Nhưng ở khắp các ngóc ngách trên thế giới, một vũ trụ tài chính song song đang nhanh chóng mở rộng.

Sự nghịch lý của lịch sử là, thời điểm quyền lực của đồng đô la mạnh nhất cũng có thể là thời điểm nó yếu nhất. Khi mọi giao dịch đều phải đi qua nút của bạn, việc vượt qua nút này trở thành động lực của tất cả mọi người. Khi vũ khí hóa tài chính đạt đến cực điểm, công nghệ phi vũ khí hóa sẽ xuất hiện.

Hệ thống Bretton Woods đã tồn tại 27 năm trước khi sụp đổ. Hệ thống thống trị đồng đô la dựa trên CHIPS sẽ duy trì được bao lâu?

Sách giáo khoa lịch sử tài chính trong tương lai có thể sẽ ghi chép như sau: Quyền lực của đồng đô la không bị đánh bại, mà là bị bỏ qua. Không bị thay thế bởi một quyền lực khác, mà là bị phi quyền lực hóa. Không sụp đổ trong một khoảnh khắc kịch tính nào đó, mà lặng lẽ tan rã trong hàng triệu giao dịch P2P.

Tất nhiên, Hoa Kỳ vẫn không từ bỏ việc trang bị vũ khí thống trị cho stablecoin. Dự luật GENIUS về stablecoin của Hoa Kỳ yêu cầu các nhà phát hành stablecoin phải xây dựng các chính sách và quy trình để ngăn chặn, đóng băng và từ chối các giao dịch bất hợp pháp, cũng như xây dựng một kế hoạch nhận diện khách hàng hiệu quả, bao gồm việc nhận diện và xác minh chủ tài khoản, giao dịch có giá trị cao và thực hiện thẩm định kỹ lưỡng thích hợp. Gần đây, Tether đã phải đóng băng stablecoin Tether trị giá 900 triệu đô la liên quan đến ví của Iran dưới áp lực, đây là dấu hiệu cho thấy Hoa Kỳ có ý định vũ khí hóa stablecoin đô la.

Nhưng stablecoin đang dần nổi lên trên toàn cầu, các nhà phát hành stablecoin sẽ ngày càng đa dạng, trong khi các nền tảng phát hành stablecoin phi tập trung cũng đang phát triển. Sức kiểm soát của Mỹ đối với stablecoin sẽ không mạnh mẽ như sức kiểm soát đối với hệ thống tiền tệ truyền thống qua SWIFT và CHIPS.